Երեւանի մէջ 18-19 նոյեմբեր 2015-ին կայացաւ «Արդի հայերէնի հիմնախնդիրները» բնաբանով երկօրեայ գիտաժողով՝ կազմակերպութեամբ Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութեան եւ Երեւանի պետական համալսարանին։
ԵՊՀ-ի հայ բանասիրութեան բաժանմունքի նախագահ Արծրուն Աւագեանի բացման խօսքէն ետք, ողջոյնի խօսք ըրած են Հայաստանի կրթութեան եւ գիտութեան նախարար Արմէն Աշոտեանը եւ ԵՊՀ-ի նախագահ Արամ Սիմոնեանը: Ըստ նախարարին՝ «Խնդիրը մեր առջեւ ծառացած մարտահրաւէրներն ընկալելու ազգային գիտակցութեան մեջ է»: Ան շեշտած է, որ կարեւոր է աշխարհի զարգացման ներկայ կանոնները հասկնալ ու ատոնց համահունչ ապահովել հայերէնի զարգացումը։ Ան նշած է հայախօսութեան նահանջը Սփիւռքի մէջ ու հայերէնի աղաւաղումը ու հայերէնի դասաւանդման մեծ բացթողումները նոյն ինքն հայրենիքի մէջ։ Իսկ ԵՊՀ նախագահը յոյս յայտնած է, որ, մանր հարցերով զբաղելու փոխարէն, գիտաժողովը պիտի կարողանայ քննարկել հիմնախնդիրները։ Ան մատնանշած է, որ ներկայիս լեզուի վերաբերեալ բանավիճային նիւթերը կը բացակային ու հայագիտութիւնը դադրած է պահանջուած մասնագիտութիւն ըլլալէ։
Իր ողջոյնի խօսքին մէջ Հայաստանի սփիւռքի նախարար Հրանուշ Յակոբեան ըսած է, թէ լեզուամտածողութեան կորուստը հոգեկերտուածքի՛ կորուստ է. «Այսօր արեւմտահայերէնը անհատների, կազմակերպութիւնների հոգածութեան առարկան է, իսկ նրա պահպանումը պիտի լինի հայոց պետութեա՛ն խնդիրը»: Ան յատուկ կերպով անդրադարձած է երկու հիմնական խնդիրներու, որոնց ուղղութեամբ պէտք է աշխատանք տարուի՝ «Առաջինը արեւելահայերէնի կանոնակարգման խնդիրն է, որը հնարաւոր է արդիւնաւէտ իրականացնել Հայերէնի բարձրագույն խորհրդի ստեղծմամբ։ Երկրորդ կարեւոր հիմնահարցը հայերէնի երկու ճիւղերի մերձեցման խնդիրն է»։ ՀՀ սփյուռքի նախարարն ընդգծած է, որ արեւմտահայերէնը մեր լեզուամշակութային հարստութիւնն է, մեր մշակույթի հիմքը եւ պէտք է ըլլայ հայոց պետականութեան, ողջ հայ ժողովրդի մշտական հոգածութեան առարկան։
Այս առիթով ներկաներուն ողջոյնի խօսք ուղղած է նաեւ Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութեան Կեդրոնական վարչութեան ատենապետ Մկրտիչ Մկրտիչեան (Լիբանան), որ յետոյ նաեւ զեկուցած է ու անդրադարձած ազգային միաւորման խնդրին` շեշտելով միացեալ ուղղագրութիւն ունենալու անհրաժեշտութիւնը:
Ներկաները ողջունած է այլեւ Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային հիմնադրամի նախագահ Լիլիթ Գալստեան (Հայաստան):
Գիտական զեկուցումներ ներկայացուցած են Հայաստանէն ու Սփիւռքէն լեզուաբաններ, ուսուցիչներ, մտաւորականներ։
ԵՊՀ հայոց լեզուի ամբիոնի վարիչ Եուրի Աւետիսեան խօսած է լեզուական պարբերական կանոնարկումներու անհրաժեշտութեան մասին, որոնցմով կը պաշտպանուի լեզուն արտաքին ու անցանկալի ազդեցութիւններէ։ Արեւմտահայերէնի պահպանութիւնը պէտք է ըլլայ հայրենիքի եւ Սփիւռքի համատեղ ջանքերով,– ըսած է ան։
Ելոյթ ունեցած են նաեւ INALCO հիմնարկի հայագիտական ամբիոնի վարիչ Անահիտ Տօնապետեան, շեշտելով, որ արեւմտահայերէնի պահպանումը նախ եւ առաջ Սփիւռքի խնդիրն է, Լաուրենտի Միրզոյեան («ՀՀ լեզուական պետական քաղաքականութեան եւ Արեւմուտքի բազմալեզւութեան փոխառնչութիւնները»), Աննա Աբաջեան («Հոլովների հիմնախնդիրը եւ նրա կանոնարկման անհրաժեշտութիւնը»), Յովհաննէս Զաքարեան («ՀՀ լեզուավիճակը. ձեռքբերումներ, բացեր եւ յետընթաց»), Գայիանէ Գէորգեան («Նկատառումներ ոչ լեզուական ֆակուլտետներում հայոց լեզուի ուսուցման ծրագրային հիմնախնդիրների մասին»), Փառանձեմ Մեյթիխանեան («Ուղղագրական զուգաձեւութիւնների նորմաւորման խնդիրները ժամանակակից հայերէնում»):
Առաջին օրուան աւարտին Եուրի Աւետիսեան անդրադարձած է այն գրաւոր զեկոյցներուն, որոնք ուղարկուած են գիտաժողովէն բացակայ Հիլդա Գալֆայեան-Փանոսեանի (Ֆրանսա), Անժել Քիւրքճեանի (Հայաստան) եւ Վրէժ-Արմէն Արթինեանի (Գանատա) կողմէ, եւ ներկայացուցած է այս վերջինի եզրակացութիւնները։
Երկրորդ օրը ելոյթ ունեցած են Մոնթրէալի Սուրբ Յակոբ ազգային վարժարանի ուսուցչուհի Սոնիա Քիլէճեան (Սփիւռքի մէջ հայերէնի դասաւանդման մարտահրաւէրները), Սփիւռք գիտաուսումնական կենտրոնի հիմնադիր, դասախօս Սուրէն Դանիէլեան (ուղղագրութեան կնճռոտ խնդիրը, արեւելահայ եւ արեւմտահայ մշակոյթներու յարաբերութիւնները եւ այլ հարցեր), Յակոբ Չոլաքեան, Սուրիայէն, այժմ Երեւանի համալսարանի արեւմտահայերէնի դասախօս (արեւմտահայերէնի ուղղագրութեան կանոնարկումը), Ջուլիէտա Գիւլամիրեան (հանրակրթութիւն եւ համաշխարհային քաղաքակրթութիւն յարաբերակցութիւնը), Բագրատ Ներսիսեան («Յաջորդականութեան քերակականական կարգը արդի արեւելահայերէնում»), Սարգիս Մխիթարեան («Կրկին լեզուական սխալների մասին»), Անի Մուրադեան («Նորակազմութիւնները կայքէջերում»), Զարիկ Աղաջանեան («Լեզուի նորմաւորման սկզբունքները») եւ Արեւիկ Քամալեան («Գրական եւ խօսակցական հայերէն. փոփոխութիւններ եւ կանոնարկում»)
Զեկոյցներէն ետք տեղի ունեցած է հարց-պատասխան եւ աշխոյժ քննարկում։
Գիտաժողովի աշխատանքները ամփոփելով խօսք առած են ԵՊՀ ընդհանուր լեզուաբանութեան ամբիոնի վարիչ Վարդան Պետրոսեան, հայ բանասիրութեան բաժանմունքի նախագահ Արծրուն Աւագեան, հայոց լեզուի ամբիոնի վարիչ Եուրի Աւետիսեան եւ Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային հիմնադրամի նախագահ Լիլիթ Գալստեան, որ մասնաւորապէս շեշտած է, թէ լեզուի պահպանման եւ խնդիրներու լուծման ճանապարհին անհրաժեշտ է պետական լեզուաքաղաքականութիւն:
Կազմակերպիչներու ցանկութիւնն է, որ սոյն գիտաժողովը ասկէ ետք կազմակերպուի տարեկան դրութեամբ:
Վ-Ա.Ա